परफ्युमेनिएक

हे परफ्युम्जच वेड कधी लागलं ते आठवणं फार कठीण नाही. अबुधाबीला ऑफिसमध्ये दर उन्हाळ्याच्या आधी नोटीस लागायची, 'उन्हाळा सुरू होत आहे तरी प्रत्येकाने चांगल्या प्रतीची परफ्युम्ज लावून येणे.' आज्ञा शिरसावंद्य या नात्याने वेगवेगळ्या आकाराच्या, नक्षीच्या आणि अर्थातच वासांच्या बाटल्यांची वर्णी घरात लागायची. नंतर डिओडरन्ट्स, EDP, EDT आणि EDC असं शेपूट वाढतच गेलं.

आवडीच्या वस्तूंचं व्यसन लागायला वेळ लागत नाही म्हणतात, तसं हे व्यसन गेली बरेच वर्षे माझ्या बोकांडी बसले आहे. सुगंधाची आवड कुणाला नसते म्हणा. त्या अनुषंगाने अत्तरांचा उगम शोधायचा थोडासा प्रयत्न केला.

पुरातन काळातही अत्तराच्या कुप्या आढळून आल्याचे पुरावे सापडतात. अर्थातच याचा पहिला रोख जातो इजिप्तकडे. तेथील पिरॅमिड्समध्ये अत्तराच्या कुप्या सापडलेले आहेत. अत्तरे मृतांची शरीरे राखून ठेवण्याच्या कामी वापरली जायची. इतर धार्मिक कार्यातही अत्तरांचा वापर होत असे. ही अत्तरे माती किंवा लाकडाच्या सुबक बाटल्यांमध्ये साठवली जात. काचेच्या बाटल्यांत अत्तरे साठवण्याची सुरुवात अर्थातच ग्रीक किंवा रोमन संस्कृतीत सुरू झाली. प्राचीन अत्तरांच्या काचेच्या कुप्या अजूनही उत्खननातून सापडल्या आहेत. सॉक्रेटीसला म्हणे अत्तरांच्या वापरावर आक्षेप होता. त्याच कारण अगदी साधं सरळ होतं. अत्तराच्या वापराने गरीब कोण व श्रीमंत कोण याची वर्गवारी करणे कठीण होईल असे त्याला वाटायचे. गरीबांच्या अंगाला फक्त घामाचाच वास आला पाहिजे अत्तरांचा नाही. श्रीमंत ग्रीक मौल्यवान रत्ने कोरून त्यात अत्तरे साठवायचे असा उल्लेखही वाचनात आला आहे.त्या पार्श्वभूमीवर भारताच्या पुरातन इतिहासात अत्तरांचे संदर्भ मिळतात का तेही शोधले तेंव्हा सिंधू नदीच्या संस्कृतींमध्ये मातीच्या भाजलेल्या (Terra-Cotta) कुप्यांमध्ये अत्तरे साठवली जात.

आपल्या देवांनाही या सुगंधाचे (fragrance) किती वेड. (देवांना की भक्तांना तो वेगळा विषय.) चंदन, फुलांचे हार, अगरबत्ती, धूप, तूप यांच्या सुवासातच आपले देव सदा माखलेले. सुवासाने चित्त उल्हासित राहते. मन शांत राहते. आनंद द्विगुणित होतो याच त्या मागच्या खऱ्या भावना असाव्यात.

पंचेंद्रियातील एक इंद्रिय म्हणजे गंध. माणसाच्या नाकाशी संबंधित. सुगंध बरंच सांगून जातो म्हणतात. दुसऱ्याला आकर्षित करणे, आपल्याजवळ येण्यास भाग पाडणे, दुसऱ्याच्या मनात चटकन आपल्याबद्दल आवड उत्पन्न करणे अशा अनेक गोष्टींसाठी सुवासाचा वापर होतो. विशेषत: पुरातन काळापासून बायका डोक्यात फुले माळणे, गळ्यांत फुलांचे हार किंवा केसांत वेणी माळणे हे याच कारणास्तव करायच्या.


सुगंधाची निर्मिती माणसाने निसर्गातील अनेक सुगंधी वस्तूंचा वापर केल्याचे जाणवते, त्यात प्रामुख्याने वनस्पतींचा समावेश होतो. जसे विविध फुले, पाने (नीलगीरी, लव्हेंडर, रोझमेरी), झाडांची मुळे (आले), खोडे (चंदन, पाईन, रोझवूड), झाडांची साले (दालचिनी), बिया (कोको, वेलची, नट्मेग), फळे, डिंक, मध, कस्तुरी अशा अनेक गोष्टींपासून सुगंध निर्मिती होते. यांच्यापासून अर्क काढून ते पाण्यात मिसळल्यावर अर्काच्या पाण्यातील प्रमाणावरून परफ्युम की EDP, EDT आणि EDC ते ठरवले जाते.

आता सुगंधावरून कुठला परफ्युम बाई की पुरुषासाठी, कुठला सकाळ/ संध्याकाळसाठी, कुठला परफ्युम कुठल्या समारंभासाठी हे ठरवले जाते. इतकंच नव्हे तर हल्ली माणसाच्या मनोवृत्तीला साजेसे परफ्युम्ज बनवले जातात. म्हणजे एखाद्याला आपला trade mark त्यावरून सहज ठरवता यावा.

हे सर्व लिहिण्याचं मनात आलं कारण एक लेख वाचत होते. 'When to buy perfumes?' आता माझ्यासारख्या परफ्युमेनिएकला खरेदीसाठी काळ वेळ थोडाच लागतो. अमेरिकेला परफ्युमेनिआ नावाची दुकाने आहेत. या दुकाना समोरून रिकाम्या हाताने कधी गेल्याचे आठवत नाही. (नाही म्हणजे या दुकानासमोर उभं राहण्याची संधी माझा नवरा फार वेळा देतो अशातलाही भाग नाही. :) ) जेव्हा संधी मिळेल तेंव्हा या दुकानात घुसून खरेदी करते. आता एक एक किंमती पाहता नक्की काय परवडत हा वेगळा विचार करण्याजोगा विषय.

जिथे जायचं तिथे परफ्युम वापरण्याचा आणि कुठेही जायचे नसेल तरी ह्या परफ्युम वापरण्याच्या माझ्या वेडामुळे घरच्या माणसांनी परफ्युमेनिएक असं माझं बारसं करून टाकलं आहे. माझ्या आत्तापर्यंतच्या पाच आवडत्या परफ्युम्जची यादी येथे देत आहे. सणासुदीचे दिवस जवळ येत आहेत. या यादीत भर पडावी अशीच इच्छा.

POISON by Christian Dior
AMARIGE by Givenchy
ORGANZA by Givenchy
POEME by Lancome
BEAUTIFUL by Estee Lauder