फ्लाइंग डचमॅन

धुकं, जमिनीला टेकणारा ढग.... सृष्टीतील एक अद्भुत प्रकार. या धुक्याचा उपयोग भय वाढवण्यासाठी बरेचदा केला जातो. रानात रस्ता चुकलेला वाटसरू आणि त्याच्या सभोवती त्याला आणि झाडा-झुडपांना वेढून टाकणारे धुकं, त्या धुक्यातून त्याचा होणारा पाठलाग. भयपटांतून दाखवलेली झपाटलेली हवेली नेहमीच धुक्याने वेढलेली असते. एखादा ड्रॅक्युलापट पाहिला असेल तर रात्रीच्या वेळी वेडीवाकडी वळणे घेत टेकडीच्या दिशेने जाणारी बग्गी आणि त्या टेकडीच्या माथ्यावर धुक्यात लपाछपी खेळणारा ड्रॅक्युलाचा वाडा नक्कीच आठवत असेल.

धुकं डोंगरावर, जमिनीवर, पाण्यावर कोठेही अचानक जन्म घेतं. भर समुद्रातही धुकं निर्माण होतं. या धुक्यातून एखादे भुताळी जहाज तुमच्यासमोर येऊन उभे ठाकले तर? स्वत: समुद्र ही काही कमी गूढ नाही. समुद्र हा अद्यापही मानवाच्या संपूर्ण ताब्यात न आलेला भाग, आजही अज्ञात, रहस्यमय आणि गूढ समजला जाणारा. कधी शांत, कधी खवळलेला, कधी वादळांत सापडलेला तर कधी भयंकर लाटा निर्माण करून बेटंच्या बेटं गिळून टाकणार्‍या समुद्र, त्यातील अगणित जीव आणि त्यावर स्वार झालेल्या जहाजांविषयी अनेक खऱ्याखोट्या अद्भुत कथा ऐकायला मिळतात. समुद्रावर खलाशांमध्ये अनेक आख्यायिका, अंधश्रद्धा असल्याचे सांगितले जाते.त्यातलीच एक सुप्रसिद्ध आख्यायिका आहे फ्लाइंग डचमॅनची.

फार लहानपणी ही गोष्ट कोणीतरी सांगितल्याचे आठवते. कालांतराने रिचर्ड वायनरच्या पुस्तकावर आधारित बाळ भागवतांचे पुस्तकही वाचले होते परंतु आता ही फ्लाइंग डचमॅनची आख्यायिका आठवण्याचे कारण म्हणजे पायरेट्स ऑफ द कॅरिबियन हा चित्रपट. डेव्ही जोन्स नावाचा कप्तान साक्षात सैतानाशी जुगार खेळतो आणि त्यात हरल्याचे प्रायश्चित्त म्हणून त्याचे जहाज खलाशांसह जगाच्या अंतापर्यंत समुद्रात भरकटत राहते. एकाकी समुद्रात अचानक धुक्याच्या पडद्यामागून किंवा उंच उचंबळलेल्या लाटेतून प्रगट होणार्‍या या जहाजाच्या जवळपास जाणे म्हणजे मृत्यूलाच आमंत्रण देणे.

फ्लाइंग डचमॅनच्या तशा अनेक आख्यायिका युरोपात प्रसिद्ध आहेत. या जहाजावर अनेक कथा, नाटकेही लिहीली गेली आहेत. त्यापैकी एखाद्या गोष्टीत फ्लाइंग डचमॅन हे जहाजाचे नाव आहे तर दुसर्‍या एखाद्या आख्यायिकेत ते जहाजाच्या कप्तानाचे नाव आहे. काही आख्यायिकांत हे जहाज जगातील सर्व समुद्रात कोठे ना कोठे दिसले असे सांगितले जाते तर बहुतांश आख्यायिका केप ऑफ गुड होपला फ्लाइंग डचमॅनचे प्रमुख स्थान मानतात. या सर्व आख्यायिकांपैकी खालील दोन आख्यायिका सर्वात प्रसिद्ध आहेत.

पहिल्या आख्यायिकेचे मूळ एका डच जहाजाशी संबंधित आहे असे म्हटले जाते. सतराव्या शतकात कॅ. बर्नार्ड फोक्के हा डच ईस्ट इंडिया कंपनीच्या जहाजावर कप्तान होता. त्याचे जहाज जावा ते हॉलंड असा प्रवास करत असे. या प्रवासासाठी इतर जहाजांना ८ महिने लागत परंतु फोक्के हा प्रवास केवळ ३ महिन्यांत आटोपत असे. यावरून लोकांत वावडी पसरली की बर्नार्ड फोक्केने साक्षात सैतानाशी करार केला आहे आणि त्यामुळेच तो हा प्रवास इतक्या जलद करायचा, असे म्हटले जाते. पुढे अर्थातच या कृत्याचे प्रायश्चित्त म्हणून त्याला मृत्यूनंतरही जहाजासकट समुद्रात भरकटत राहावे लागले.

दुसर्‍या एका आख्यायिकेनुसार या जहाजाचा कप्तान हेंड्रिक वॅन्डरडेकन होता. १६८० च्या सुमारास तो डच ईस्ट इंडिया कंपनीच्या जहाजाची ऍमस्टरडॅम ते जावा अशी वाहतूक करत असे. केप ऑफ गुड होप जवळ एकदा त्याच्या जहाजाला प्रचंड वादळाचा तडाखा बसला. यावर संतापून वॅन्डरडेकन जहाजाच्या डेकवर उभा राहिला आणि त्याने निसर्गाला यथेच्छ शिव्या घातल्या आणि इतरांनी दिलेले सल्ले धुडकावून त्या वादळात आपले जहाज घातले. परिणामी जहाज कलंडून सर्वांचा मृत्यू झाला. यामुळेच हे जहाज समुद्रात आजही भरकटत असते.

या दोन्ही आख्यायिकांत फ्लाइंग डचमॅन हे कप्तानाला उद्देशून म्हटले आहे. जहाजाला नाही. अशा अनेक आख्यायिकांचा शेवट मात्र सारखाच आहे की या जहाजाला आणि त्याच्या कर्मचारीवर्गाला अनंतापर्यंत समुद्रात भरकटत राहण्याचा शाप मिळाला आहे.

या जहाजाच्या केवळ दर्शनाने संकटे ओढवतात असे म्हटले जाते. १९व्या आणि विसाव्या शतकात अनेकांनी या जहाजाचे दर्शन झाले असल्याचे म्हटले आहे. यांतील सर्वात प्रमुख किस्सा इंग्लंडचा राजा पाचव्या जॉर्जचा येतो. पहाटे चारच्या सुमारास तांबड्या प्रकाशात न्हाऊन निघालेले हे जहाज त्यांना ऑस्ट्रेलियाजवळच्या समुद्रात दिसले असे सांगितले जाते. १९४२ सालीही या जहाजाने दर्शन दिल्याचे किस्से ऐकवले जातात.

फ्लाइंग डचमॅनही आख्यायिका आहे की सत्यकथा कोणास ठाऊक? पायरेट्स ऑफ द कॅरेबियन या चित्रपटात डेव्ही जोन्स आणि त्याच्या खलाशांचे मानवी जीवन नाहीसे होऊन समुद्र जीवांचे गुणधर्म त्यांच्यात उतरलेले दाखवले आहेत. हे जहाज पाण्यातून उसळी मारून वर येतानाही दाखवले आहे. खरे खोटे कसेही असो. पायरेट्सचा तिसरा भाग बघायची उत्सुकता फ्लाइंग डचमॅनमुळे जितकी आहे त्याच्या दसपट कॅप्टन जॅक स्पॅरोमुळे आहे.

सर्व संदर्भ आणि चित्र विकिपीडियावरून.

वाटणी

मदर्स डे स्पेशल!

“काय रे काही हवयं का?” स्वयंपाकघराच्या भिंतीला टेकून उभ्या असलेल्या अक्षयला मी विचारले तशी त्याने नकारार्थी मान हलवली. “मग इथे का? जाऊन खेळ की. भांडलात तर नाही ना दोघे?”

अक्षय माझ्या मैत्रिणीचा मुलगा. वय ७ वर्षे, माझ्या मुलीपेक्षा दीड वर्षांनी लहान. दोघे इतकी वर्षे एकुलते एक असल्याने एकमेकांशी त्यांचं बरं जमतं. आठवड्याभरापूर्वी अक्षयला नवा भाऊ झाल्याने म्हणजे घरात नवे बाळ आल्याने त्याला आज येथे खेळायला बोलावले होते. तेवढीच त्याच्या आईला विश्रांती म्हणून.

“काय रे भांडलात तर नाही ना दोघे? काय विचारत्ये मी?” पुन्हा त्याने मान हलवली.
“ती टीव्हीवर तिची सिरिअल पाहते आहे, मुलींची कुठलीतरी. मला नाही बघायची.”
“बरं मग तुला गेमबॉय देऊ का तिचा? किंवा दुसर्‍या टीव्हीवर गेमक्युब देऊ का लावून?”
“नको मावशी.”
“मग रे? मी काम करते, तू माझ्याशी गप्पा मार.” आता याला रमवावं तरी कसं या विचारांत मी काहीतरी बोलून गेले.
“तुझ्या शाळेतल्या गोष्टी सांगतोस?” शाळेतल्या गोष्टी सांगणे हा आमच्या कन्यकेचा आवडता विषय असला तरी मुलांना हा विषय प्रिय असावा की नाही याबाबत मी जरा साशंकच होते.
“मावशी, आता ते बाळ घरात आलं ना आता आई त्याच्यावर जास्त प्रेम करेल का गं?” अक्षय टपोर्‍या डोळ्यांनी माझ्याकडे पाहत म्हणाला.

“नाही रे असं काही नसतं! ती तुम्हा दोघांवरही सारखंच प्रेम करेल.” हा इथे तिष्ठत का उभा होता त्याचा अंदाज मला येऊ लागला होता. त्याचा प्रश्न बहुधा कालातीत प्रश्न असावा. डोळ्यासमोरून काळ सर्रकन तीस एक वर्षे मागे सरकला.

मला भाऊ झाला तो दिवस होता दिवाळीचा आणि मी पाच वर्षांची होते. म्हटलं तर बरंच काही कळण्यासारखं आणि म्हटलं तर काहीच न उमगण्यासारखं वय. आईच्या माहेरी डॉक्टरच डॉक्टर, ती होतीही मामाच्याच नर्सिंग होममध्ये म्हणजे घरातच तशी. नवं बाळ आलंय या खुशीत मी दिवसभर हुंदडत होते. मामेभावंडं, मामी, हॉस्पिटलाचा स्टाफ, बाकीचे पेशंट सर्वांना नवं बाळ आल्याची वर्दीही देऊन टाकली होती. मध्येच डोळे किलकिले करून एक हलकीशी जांभई देऊन पुन्हा गाई गाई करणारे कपड्यात करकचून बांधलेले बाळ आवडण्याचे कोणतेही सयुक्तिक कारण नसतानाही मनापासून आवडले होते. 'त्याला थोडावेळ मांडीवर घेऊ?' असा प्रश्न पुन्हा पुन्हा विचारल्याने आईने ते दोन चार मिनिटे मांडीवर टेकवलेही होते. कधीतरी मध्येच मामाने येऊन दम भरल्याने दिवसभरात काहीतरी खाऊनही घेतले होते. दिवाळी असल्याने बाकीही मज्जाच मज्जा सुरू होती. या सगळ्या वातावरणात रात्र कधी झाली ते कळलेच नाही.

रात्र झाली तशी माझ्या मामेभावाने हळूच पिल्लू सोडले, “आज रात्री तुझी आई बाळाला जवळ घेऊन झोपणार. तुला नाही!”

खरंतर आईचे दिवस भरल्याने मी गेले कित्येक दिवस मामेबहिणी शेजारी झोपत होते पण दादाच्या चिडवण्याने अपेक्षित परिणाम साधला होता. 'असूया' काय असते हे त्या दिवशी कळले. मनात अनेक प्रश्न आले. आई खरंच दिवसभर बाळाला जवळ ठेवून त्याच्या शेजारी झोपली होती. बाळाला बघायला किती लोक आले होते आणि किती कौतुक करत होते. बाबाही येऊन येऊन त्याच्याकडे टक लावून पाहत होते. या सर्वात मी कोठे आहे याची कोणालाच चिंता नव्हती की काय?

मी धावत धावत जीना उतरून हॉस्पिटलमध्ये गेले. आई थकून झोपली होती. तिला गदगदा हालवले आणि सांगितले, “त्या बाळाला पाळण्यात ठेव. मला इथे झोपायचं आहे तुझ्या बाजूला.”

“आज नको, आज मला बरं नाही. इथून घरी गेलो की झोप माझ्या बाजूला.” आई थकलेल्या आवाजात म्हणाली.
“नाही आजच. तू दिवसभरात मला जवळही घेतलं नाहीस. झोपायला तरी घे ना जवळ.” म्हणून मी भोकांड पसरले.

आईने शांतपणे बाळाला पाळण्यात ठेवले आणि मला कुशीत घेतले. रात्री मामीची फेरी झाली तशी तिने आईला थोडासा दम भरला. मी चुकून पोटात लाथ वगैरे मारली झोपेत तर? त्यापेक्षा झोपली की तिला कोणीतरी उचलून वर घेऊन जाईल असे सुचवले पण आईने नकार दिला. झोपू दे, तिच्याकडे दिवसभरात खरंच दुर्लक्ष झाले असावे म्हणाली. त्या रात्री मी आईशेजारीच झोपले. सकाळी उठल्यावर राग, दु:ख पळाले होते.

“मावशी, सांग ना! अम्मा सारखं प्रेम कसं करेल आता ते शेअर होईल ना?” अक्षयच्या प्रश्नाने माझ्या मनातील शृंखलेला खीळ पडली.

“नाही आईचं प्रेम शेअर नाही होत. नवीन बाळ आलं आता तिचं प्रेम डबल होईल.”
“असं कसं?”
“त्याचं असं की आता नवीन बाळाचे लाड झाले की तुझेही होतील. त्याला खेळणी-कपडे मिळाले की तुलाही मिळतील. बाळ मोठं झालं की तुम्हा दोघांच्याही आवडीचे पदार्थ, गोष्टी, खेळणी घरात येतील. घरात दोन दोन वाढदिवस साजरे होतील म्हणजे डबल मजा. ते थोडं लहान आहे, त्याला अद्याप काही करता येत नाही त्यामुळे कदाचित आई त्याच्याकडे जास्त लक्ष देते असे वाटेल तुला पण आईचं प्रेम शेअर होत नाही काही. ते वाढतं, आधी ते तुझ्या एकट्यासाठी होतं. आता ते दोघांसाठी झालं म्हणजे वाढलं, डबल झालं. हो की नाही?”

“हम्म! हो मावशी खरंय तुझं, मला गेमबॉय देतेस?” अक्षय खुदकन हसला तसं मलाही बरं वाटलं. लहान मुलांची समजूत काढणं खूप सोपं असतं हे पुन्हा जाणवलं.

----